Gradove smo vam podigli
Seminari [2017]
Gradove smo vam podigli – serija seminara i predavanja o protivrečnostima jugoslovenskog socijalizma realizovana u okviru projekta Pertej/Beyond/Preko 20 godina
Stvaranje samog koncepta izložbe, produkcija predstavljenih radova i istraživanja, kao i same propratne publikacije i krajnja izvedba celog projekta u najvećoj meri predstavljaju kolektivni rad grupe koja je oformljena tokom prve (istraživačke) faze projekta. Grupu čine umetnici i umetnice, istraživači i istraživačice koji su se u svom dosadašnjem radu već bavili temama koje pokreće projekat ili su pak želeli da započnu nova istraživanja i aktivnosti vezane za pomenute teme. Ovako formirana grupa je, zajedno sa kustosima i organizatorima projekta, učestvovala u nizu diskurzivnih programa (radionica, seminara, predavanja, programa na otvorenom i vođenja) koji su se dešavali u rasponu od godinu dana, u kojima su se dalje promišljale osnovne teme projekta, formirali zajednički stavovi i promišljale različite mogućnosti njihovog komuniciranja kroz prateću izložbu i publikaciju.
Seminari za polaznike i javni programi su organizovani u oktobru i decembru 2017. godine.
SEMINAR I
18. oktobar 2017, 10:00
Radionica za učesnike seminara:
Socijalizam u Jugoslaviji i pitanje društvene reprodukcije
mentori: Vladimir Simović i Tanja Vukša (CPE)
Pri analizi konkretnog sistema moramo poći od pitanja društvene reprodukcije, načina na koji sistem reprodukuje uslove sopstvene reprodukcije. Socijalizam u Jugoslaviji je bio specifičan istorijski sistem koji su autori često tumačili na različite načine. Neki socijalizam interpretiraju kao državni kapitalizam, neki mu prilaze kroz pitanje potrošačkog društva, dok neki autori ostaju zaglavljeni u okvirima teorija o totalitarizmu. Suprotno ovim interpretacijama možemo se založiti za jedan slojevitiji pristup tumačenja socijalističke prošlosti u čemu nam može pomoći koncept protivrečne reprodukcije koji u svom radu razvija kanadski ekonomista Michael A. Lebowitz. Koristeći se ovim aparatom možemo bolje uočiti različite kontradikcije koje su prožimale i u velikoj meri usmeravale razvoj Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
19. oktobar 2017, 10:00
Radionica za učesnike seminara:
Političke i ekonomske kontradikcije jugoslavenskog sustava
mentor: Domagoj Mihaljević
Predmet diskusije usmjeren je kritičkom rekonstruiranju političkih i ekonomskih zbivanja u Jugoslaviji u razdoblju od 1950. do 1990. godine s fokusom na presudan utjecaj tržišnih faktora i međunarodnih ekonomskih odnosa. Cilj je naglasiti integracijski put jugoslavenskog sistema u globalne tokove kapitala te ukazati na socijalne posljedice tih integracija na unutarnjem i vanjskom planu. Naročito se želi doprinijeti razumijevanju interpretativnog okvira u kojem se jasnije mogu objasniti političke i ekonomske kontradikcije jugoslavenskog sustava.
19. oktobar 2017, 19:00
Javno predavanje:
Dugim koracima u kapitalizam:
Fenomenologija (pre)vladanja srednje klase ili malo/građanizacije Jugoslavije
predavač: Dragomir Olujić Oluja
Ključno/čvorno/rodno/polazno mesto za razumevanje i socijalističke Jugoslavije i njenog raspada je u 60-im godinama – prva posleratna recesija kapitalizma do prve energetske krize i druga kriza realnog (sovjetskog) socijalizma te privođenje kraju antikolonijalnih revolucija i nastupanje prve posleratne (bejbi bum, šezdesetosmaške) generacije na javnu scenu sa gomilom emancipatorskih ideja (i praksi), „mala“ (finansijska) i „velika“ (društvena i privredna) reforma u Jugoslaviji praćene radničkim (ne samo) štrajkovima. Ono što dalje sledi je samo „razvijanje“ naznačenih tendencija. Kroz predavanje će se dati, prvo, polit-ekonomski okvir za razumevanje problema i „mesto govora“ i, zatim govor o akterima (u Jugoslaviji) – radnicima i levim studentima, Maspoku, Kosovu (’68. i) 1981. i drugim akterima, pre svega („novoj“) srednjoj klasi.
Razgovor nakon predavanja:
Dragomir Olujić Oluja, Domagoj Mihaljević, Krunoslav Stojaković
moderacija: Kontekst kolektiv
SEMINAR II
Petak, 1. decembar; 18:00
Samoupravljanje i nacionalizam. Uloga radničkih štrajkova u raspadu Jugoslavije
Predavanje: Goran Musić
Još od kraja osamdesetih godina prošlog veka kada je novinar Jagoš Đuretić opisao tok štrajka radnika Rakovice ispred Savezne skupštine u Beogradu rečima „došli su kao radnici a vratili se kao Srbi“, ovaj citat je prerastao u floskulu često korišćenu kako bi se odgovornost za trijumf nacionalističkih politika u Srbiji svalila na leđa radničke klase. Liberalni intelektualci širom bivše Jugoslavije radnike i niže društvene slojeve rutinski posmatraju kao glavne podržavaoce nacionalističkih ideologija. Kao odgovor na ovakve tvrdnje, komentatori koji gaje simpatije prema nasleđu jugoslovenskog socijalizma često pokušavaju da očuvaju sliku jugoslovenskih radnika kao anti-nacionalističke društvene skupine koja je u trenutku nepažnje bila prevarena od strane manipulativnih vođa. Ono što je zajedničko obema stranama jeste da radnicima uskraćuju mogućnost autonomnog delovanja i promišljanja svoje pozicije u jeku presudnih društvenih previranja.
U ovom predavanju su predstavljene najbitnije mobilizacije radnika u godinama pred raspad Jugoslavije i objašnjeno je na koji način su se percipirale glavne protivrečnosti jugoslovenskog socijalizma unutar fabričkih hala. Ključno pitanje na koje je predavanje pokušalo da pruži odgovor jeste u kojoj meri su institucije i praksa radničkog samoupravljanja bile pogodno tlo za širenje politike bratstva i jedinstva, ili pak šovinizma.
Goran Musić je ekonomista, istoričar i dugogodišnji aktivista u studentskim i radničkim inicijativama. Doktorirao je na temi štrajkova u poznom jugoslovenskom socijalizmu. Zaposlen je kao istraživač na Centralno-evropskom univerzitetu u Budimpešti. Autor je više članaka u naučnim časopisima kao i studije „Radnička klasa Srbije u tranziciji 1988-2013“ (Rosa Luxemburg Stiftung, 2013).
Petak, 1. decembar, 19:30
Od stanova u društvenom vlasništvu do individualne izgradnje: dostupnost stanova u jugoslovenskom socijalizmu i njihova postsocijalistička privatizacija
Predavanje: Rory Archer
Izlaganje se bavilo pitanjem dostupnosti stanova u jugoslovenskim gradovima tokom socijalizma kao i u periodu koji je odmah nakon toga usledio. Iako savremeni jugonostalgični mitovi tvrde da su „svi imali stanove“, u praksi ovo nije bio slučaj. Svega 25% raspoloživog stambenog prostora je bilo u društvenom sektoru, te je većina Jugoslovena živela u porodičnim kućama – mnoge od njih bile su finansirane, izgrađene i održavane putem porodičnih mreža. Međutim, svi jugoslovenski radnici i radnice su, bez obzira na svoj stambeni status, uplaćivali u stambeni fond kroz obavezne doprinose.
Manuelni radnici su bili sistemski diskriminisani u raspodeli stanova, dok su administrativni radnici imali veće šanse da dobiju subvencionisane stanove u društvenom vlasništvu koji su bili dodeljivani kao nenovčani doprinos u firmama i kao sredstvo za podsticanje pokretljivosti radne snage (sa ciljem privlačenja stručnog kadra). U kontekstu višegodišnjeg nedostatka stambenog prostora, pitanje načina raspodele stanova bilo je jedno od najspornijih na radnom mestu. Stoga, stambeno pitanje predstavlja poučni primer u proučavanju različitih društvenih nezadovoljstava u Jugoslaviji, i kao sredstvo preispitavanja odnosa između države i društva.
Obezbeđivanje stambenog prostora pratilo je različite načine organizacije jugoslovenske ekonomije. Tržišni socijalizam šezdesetih se ogledao u pojačanoj ulozi tržišta dok su tokom sedamdesetih impulsi za prisvajanjem političke kontrole nad ekonomijom doživeli rastuće pokušaje (mada u velikoj meri neuspešne) za alokacijom stanova u skladu sa društvenim potrebama. Ekonomska kriza i programi stabilizacije koji su uvedeni nakon 1981. godine značili su upad liberalnih impulsa u sektor društvenog stanovanja, dostižući pun izraz u prvim privatizacijama stanova u društvenom vlasništvu tokom kasnih osamdesetih. Tokom devedesetih je došlo do sveobuhvatne privatizacije stambenog fonda, što je rezultiralo prenošenjem bogatstva sa (bivših) društvenih preduzeća na pojedince i cementiranjem društvenih nejednakosti koje su se kristalisale tokom prethodnih decenija.
Rory Archer je istoričar koji se prvenstveno bavi Balkanom 20. veka. Zanima ga rad, rod, (post)socijalizam i načini na koje se makro nivoi događaja i procesa doživljavaju, razumeju i progovaraju u mikro, svakodnevnim kontekstima. Njegova doktorska disertacija (Grac, 2015) se bavila (ne)pristupačnošću stanovanja među radničkom klasom u Beogradu kao načinom da se istraže šabloni društvene nejednakosti i nezadovoljstva u poznom jugoslovenskom socijalizmu (1974-1991). Ko-autor je knjige o ovoj temi, Društvene nejednakosti i nezadovoljstvo u jugoslovenskom socijalizmu (2016, ko-urednici Igor Duda i Paul Stubbs). Od 2014. godine je radio na istraživačkom projektu Između klase i nacije: zajednice radničke klase osamdesetih u Srbiji i Crnoj Gori koji je finansirao Austrijski naučni fond (FWF) pri Univerzitetu u Gracu. Rory nastavlja da istražuje ulogu politizovanog rada i subjektiviteta radničke klase u krizi poznog jugoslovenskog socijalizma i raspada države kao Mellon Post-Doctoral Research Fellow, University College London (School of Slavonic and East European Studies).
Subota, 2. decembar, 19:00
„Pridni Slovenci“ ili kako je zbog jedne greške u prevodu započeo nacionalizam osamdesetih u Sloveniji
Predavanje: Bojana Piškur
Naziv predavanja je poslužilo kao mala provokacija. Naime, 1981. godine je prevodilac sa slovenačkog na srpskohrvatski jezik pogrešno preveo rečenicu nekog slovenačkog političara koja je izvorno glasila: „v Jugoslaviji obstajajo revne in manj revne republike” – prevodilac je umesto „reven” (što zapravo znači siromašan) pročitao reč kao „revan” (revan na slovenačkom ima sasvim drugačije značenje – pridan, odnosno vredan). Tako je rečenica u prevodu glasila: „U Jugoslaviji postoje vredne i manje vredne republike”. Na taj način, kako piše u reviji Problemi, pokazuje se stara umišljena predstava koju Slovenci imaju o sebi kao o onima „pridnima” (vrednima) za razliku od „lenje južne braće”.
Naravno, ovim se argumentom ne želi reći da je priča o nacionalizmu započela tek 1981. godine a pogotovo ne da je nacionalizam u Sloveniji preuzrokovala gramatička greška. Ovim se, naime, želi istaći da se od početka osamdesetih društvo u Sloveniji već intenzivno bavilo pitanjima nacionalizma, nacionalne kulture i drugim političkim temama i to na mnogim nivoima, a naročito u polju kulture: kroz analizu literarnih i umetničkih radova, političku teoriju, psihoanalizu, sociološke analize javnog mišljenja i slično. Za razliku od današnjeg vremena, kada je kultura skoro neprimetna i mnogo manje značajna, u osamdesetima je igrala značajnu ulogu, bila je deo rasprava, često i veoma polemičnih, pa čak i na kongresima Savez komunista Jugoslavije i Saveza socijalističke omladine Jugoslavije. U izlaganju je bilo reči i o civilnom društvu i njegovim antagonizmima u Sloveniji, ulozi kulture i alternative u tim procesima, te o istraživanju o osamdesetim godinama sprovedenom u Modernoj galeriji u Ljubljani u periodu između 2013-2017.
Bojana Piškur je spisateljica i kustoskinja u Muzeju moderne umetnosti u Ljubljani. Njeno istraživanje je usmereno na politička pitanja i načine na koji se oni odnose na, ili se manifestuju u, oblasti umetnosti, naročito u regionu bivše Jugoslavije i Južne Amerike. Sarađivala je na velikom broju publikacija i održala je mnogobrojna predavanja na temu post-avangardi u bivšoj Jugoslaviji, radikalnom obrazovanju, kulturnoj politici i samoupravljanju, kao i o Pokretu nesvrstanih.
Partneri na projektu „Pertej/Beyond/Preko 20 godina”: CZKD i Kosovo Glocal, Vida Knežević i Marko Miletić (Kontekst kolektiv), kao i široka mreža saradnika, predavača, mentora i dvadeset učesnika i učesnica iz regiona.
Projekat je pokrenut sa idejom da se ohrabri i pozove na zajednički javni programski istup nove generacije regiona bivše Jugoslavije, kao i na zajedničku produkciju znanja u regionu u savremenoj umetnosti, kritici i teoriji. Za početnu tačku istraživanja „Studija slučaja Pertej“ manje poznatih kontinuiteta saradnje, razmene i kritike uzeta je izložba savremene kosovske umetnosti: „Pertej“, održana u Centru za kulturnu dekontaminaciju 1997. godine, ali će se polje istraživanja ukupnog projekta proširiti na onu vremensku i geografsku celinu koju današnje generacije prepoznaju kao svoj pretekst i kontekst svog delovanja.
Tim projekta:
Kontekst kolektiv: Vida Knežević i Marko Miletić
CZKD: Borka Pavićević, Luna Đorđević, Aleksandra Sekulić, Ana Ćosić, Ana Isaković, Slavica Vučetić, Ivica Đorđević, Ljubica Slavković, Adam Ranđelović, Dejan Pantić, Dragan Škorić, Vanja Banković
Kosovo Glocal: Shkelzen Maliqi, Majlinda Hoxha, Besa Luci, Qendreza Kastrati, Genta Sylejmani, Jack Butcher
Projekat su podržali:
Delegacija Evropske Unije – EU/IPA (Podrška civilnom društvu)
Projekat finansira Evropska Unija kroz Instrument za predpristupnu pomoć. Sadržaj ovog štampanog materijala je isključiva odgovornost CZKD-a i ni pod kojim okolnostima se ne može smatrati da odražava stav Evropske unije.
Projekat je podržan od strane Ambasade Švajcarske u Republici Srbiji i u Crnoj Gori. Stavovi izneti ovde pripadaju isključivo autoru i ne odražavaju nužno zvanične stavove Ambasade Švajcarske u Republici Srbiji i u Crnoj Gori.
Kosovska fondacija za otvoreno društvo (KFOS).
Programi Centra za kulturnu dekontaminaciju realizuju se uz podršku Fondacije za otvoreno društvo.
