Nekoliko reči o “malim stvarima”
(u postsocijalizmu)
Nekoliko reči o “malim stvarima” (u postsocijalizmu)
Grupna izložba (2013)
U septembru 2013. godine Kontekst kolektiv je bio deo kustoskog tima na izložbi „Unexpected Encounters“ u galeriji Camera Austria u Gracu, zajedno sa 0gms iz Sofije (Bugarska) i kolektivom Beirut iz Kaira (Egipat). Izložba je bila deo festivala Štajerska jesen (Steirischer herbst 2013).
Kratki koncepti svakog dela projekta/umetničkog rada koji je bio deo kustoskog gesta Kontekst kolektiva:
– Bojana Piškur (REC) i Đorđe Balmazović (Škart), Radnička anketa (Beograd – Novi Sad), 2012-13, fanzin
Bojana Piškur, članica Kolektiva radikalne edukacije i kustoskinja u Modernoj galeriji Ljubljana, zajedno sa Đorđem Balmazovićem iz Škart kolektiva sproveli su zajedničko istraživanje Radnička anketa koja je zasnovana na Marksovoj radničkoj anketi, koja se ticala položaja kulturnih radnika u Srbiji. Istraživanje je sprovedeno u Beogradu i Novom Sadu u septembru 2012. Cilj istraživanja je bio da se otkriju načini i različiti nivoi eksploatacije kulturnih radnika i radnica, kao i načini na koji se novoproizvedeno znanje može primeniti u cilju društvene transformacije.
– Kontekst kolektiv, O solidarnosti, video, 2013
Studentski protesti, zasnovani na principu plenuma kao direktnog demokratskog studentskog tela, sve su prisutnija pojava na univerzitetima u Beogradu, Zagrebu, Ljubljani, Rijeci, Novom Sadu i drugim gradovima u ovoj regiji. Iako to možda nije univerzalno poznata činjenica, studentski protesti zasnovani na principima direktne demokratije takođe su bili veoma popularan oblik organizacije u revolucionarnim studentskim pokretima na univerzitetima u Beogradu i Zagrebu između dva svetska rata. Osnovni cilj videa je da aktuelizuje deo zaboravljene istorije revolucionarnog studentskog pokreta u Kraljevini Jugoslaviji i da naglasi studentsku međusobnu povezanost, borbu, komunikaciju i solidarnost, koji su često prelazili granice studentskog pokreta.
– KURS, Bez naslova, zidno slikarstvo i crteži, 2013
Naša umetnička praksa često se zasniva na vizuelnim prikazima istorijskih događaja koje kombinujemo sa savremenim društvenim i političkim kontekstom.
– Nina Hoechtl, Priče o protestima. Nužnost, video instalacija, 2009
Mesec dana sam boravila u Beogradu 2008. godine, istražujući borbu radnika i radnica iz fabrike Jugoremedija u Zrenjaninu. Dve godine radnici su se borili za svoju fabriku i protiv privatizacije svog radnog mesta. 2006. godine Jugoremedija je postala prva fabrika među zemljama u tranziciji u istočnoj Evropi koja je prolazila kroz neoliberalnu privatizaciju, a koju su povratili i kontrolisali njeni radnici. Razgovori sa radnicima i svedočenje njihovog protesta pokrenuli su preispitivanje moje lične pozicije umetnice i stvaraoca radničke borbe: Za šta se borim? Da li dopuštam da se išta učini?
– Kontekst kolektiv, Skica za mogućnost umetnosti protiv neoliberalnog kapitalizma, video dokumentacija o performansu, 2012.
Argumente predstavljene u performansu zasnivali smo na tezama koje su rezultat dvogodišnjeg rada na projektu Kontekst, borba za autonomni prostor. Manifest i performans predstavljaju parafrazu gesta umetnika Mirka Kujačića 1932. godine koji se dogodio u političkom kontekstu koji predstavlja važnu referentnu tačku za naša istraživanja i mogućnost razmatranja alternativa savremenom kapitalističkom sistemu. Čin performansa razvijen je u okviru projekta Oktobar XXX: Izložba – Simpozijum – Performans kustokinje i autorke Jelene Vesić.
Izvod iz teksta izložbe:
Vremena otvorenog ugnjetavanja većinom su vremena u kojima se mnogo govori o velikim i uzvišenim stvarima. Potrebna je hrabrost da se u takvim vremenima govori o tako nedostojnim i malim stvarima kao što su jelo i stanovi radnih ljudi, usred silne dreke o tome kako je glavna stvar prinositi žrtve.
Breht
1.
Slučaj borbe radnika fabrike “Jugoremedije” ima posebno mesto u recentnoj istoriji radničkog pokreta u postsocijalističkoj Srbiji. Tokom socijalističke Jugoslavije ova fabrika je bila samo jedna od mnogih primera uspešne industrijalizacije zemlje, dok danas, njen slučaj zauzima jedinstveno mesto u ekonomko-političkoj realnosti Srbije. Naime, “Jugoremedija” postaje prva fabrika u Srbiji u kojoj su radnici putem štrajkova, borbe i samoorganizacije uspeli da povrate fabriku u svoje ruke i nakon ciklusa privatizacije ponovo pokrenu uspešnu proizvodnju. Tokom štrajka radnici su shvatili nužnost šire političke borbe, kao i značaj solidarnosti koju su delili sa radnicima drugih preduzeća, ali i sa pripadnicima drugih pokreta i organizacija u borbi za bolje uslove rada i života.
Ipak, iako su radnici “Jugoremedije” tokom perioda (od 1. marta 2007. do 27. decembra 2012) pokazali da mogu sami uspešno da upravljaju fabrikom, pritisak tržišnih reformi i privatizacije, u sprezi sa vladajućim državnim aparatom, bio je konstantan. Zahtevi radnika da oni sami upravljaju preduzećem su odbačeni. U momentu kada pišemo ovaj tekst dešavaju se ponovni pritisci u pravcu uništavanja ovog nekada značajnog farmaceutskog preduzeća.
2.
Kratka crta koju smo dali o slučaju fabrike Jugoremedija može predstaviti deo pejzaža postsocijalističke Jugoslavije – konteksta iz koga govorimo o određenim aspektima kapitalističke restauracije na ovom području. Naime, tokom devedesetih godina, ponovno uspostavljanje kapitalističke tržišne privrede u zemljama bivše Jugoslavije dovelo je do masovne nezaposlenosti, privatizacije društvenih i državnih resursa i proizvodnih pogona, uništenja industrijskih giganata, osiromašenje stanovništva i društvenog raslojavanja. Preraspodela kapitala u Jugoslaviji je podrazumevala i oružane sukobe i brojne žrtve koje su stvorile suprotstavljenje elite različitih nacija sa ovih prostora, uz veliku pomoć internacionalnih centara ekonomske i političke moći i kapitala, u želji da stvore tržišnu hegemoniju. Ratovi su dodatno zaoštrili loše socijalno stanje društva, proizveli masovne migracije stanovništva i pojačali i legitimizovali kriminal. Usledilo je propadanje sistema socijalne zaštite, izgrađenog tokom socijalističkog perioda, koje je mnoge radnike odvelo ka sivoj ekonomiji gde su prinudno postajali sitni preduzetnici kako bi zadovoljili minimum potreba za sebe i svoje porodice.
Danas se o periodu realnog socijalizma u bivšoj Jugoslaviji i njegovim društvenim i ekonomskim učincima uglavnom ne govori. A kada se i govori, uglavnom se to radi na problematičan način. Obrisi Socijalističke federativne republike Jugoslavije se pojavljuju u politici narodnog fronta i antifašističkom pokretu izgrađenom u toku II svetskog rata, što je izdvaja od drugih istočno evropskih socijalističkih zemalja čije je osnivanje uglavnom bilo posledica napredovanja i geopolitičkog uticaja sovjetskog saveza (Musić, 2013: 13). Međutim, ovde bi se moglo ići korak dalje i postaviti teza da se koreni jugoslovenskog samoupravnog eksperimenta i socijalističkog uređenja moraju potražiti u periodu koji je prethodio ratu, periodu koji je zapravo omogućio nastupajući “tok istorije”. Uzimajući ovu tezu u obzir, postaje vrlo zanimljivo razmišljati o sadašnjosti kroz prizmu ovog konkretnog društveno-istorijskog perioda, koji nam je, čini se, danas mnogo “bliži”, nego posleratna socijalistička prošlost.
Izdvojićemo nekoliko događaja u kojima se može videti kako je tadašnji intelektualni proleterijat u Kraljevini Jugoslaviji govorio o svom materijalnom položaju i kroz solidarnu borbu sa radništvom pokušavala da ga menja.
Događaj 1. Manifest umetnika Mirka Kujačića i “bojkotaši”
Događaj 2. Revolucionarni studentski protesti 30ih godina u Beogradu i “4. april”
3.
U svom govoru “U odbranu kulture” na Drugom kongresu pisaca, 1937. godine Bertold Breht na vrlo direktan način povezuje ekonomske probleme sa lošim stanjem u kulturi. Nakon što se napad na ekonomske i političke pozicije radnika pokazao uspešnim, nakon što je uspešno sputana sloboda udruživanja u sindikate, kao i sloboda štampe i sloboda okupljanja, Breht ističe da je i napad na kulturu konačno morao biti uspešan. On zaključuje da se nije dovoljno brzo shvatilo da je uništavanje pozicije radnika i sindikata upravo mesto na kome je napadnuta i kultura.
